ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 2، اردیبهشت 1401 ، شماره پی در پی 72

واکاوی و ریشه یابی عناصر جادویی بلاگردان در داستانهای هزار و یک شب

صفحه (1 - 16)
مهدی خلیفه ، قربانعلی ابراهیمی (نویسنده مسئول)، مهرداد چترایی عزیزآبادی
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1400

چکیده

هدف و زمینه: هزار و یک شب یکی از متون کهن و کلاسیک فارسی است که بلحاظ گستردگی محتوایی و اشارات آن به مفاهیم ساده و درعینحال عمیقی که در طول تاریخ دغدغۀ بشر بوده اند، تا به امروز محل بحث و بررسی بوده است. تنوع محتوایی و مفهومی این اثر، زمینه ساز گسترده ترین بحثهای ادبی، الاهیاتی، فلسفی و نمادشناسانه از این اثر شده است. اما یکی از مفاهیمی که شاید چندانکه شایستۀ پردازش بوده، مورد اقبال قرار نگرفته، مسئلۀ دگردیسی انسان بر اساس جادو و در راستای بلاگردانی در این اثر سترگ است. هدف مقالۀ حاضر بررسی نقش و کارکرد عنصر جادو و ارتباط آن با بلاگردانی در داستانهای هزار و یک شب است.

روش مطالعه: این پژوهش با رویکردی توصیفی -تحلیلی و با استفاده از روش گردآوری اطلاعات بصورت کتابخانه ای انجام پذیرفته است.

یافته ها: مفهوم جادو از دیرباز در ادبیات روایی و اساطیر ملتها جایگاه ویژه ای داشته است. در این داستانها، بویژه گونه هایی که بشکلی سراپا خیالی، ایدۀ دگردیسی انسانها را طرح می افکنند، رهیافتی بسوی ظرفیتهای غنی خیال پردازی در تقابل با پدیده های طبیعی قابل تصوّر است.

نتیجه گیری: در داستانهای هزار و یک شب حضور پررنگ مفهوم جادو سبب ایجاد تعلیقات داستانی و بعضاً گره گشاییهایی بوده است. همچنین روند ساختاری مفاهیمی از قبیل جادو و بلاگردانی در هزار و یک شب بیش از آنکه این مفاهیم را در ساختِ اسطوره ای معنا کند، آنها را در تأثیرات متقابل بر جهان اسطوره نشان میدهد.

کلمات کلیدی
جادو , بلاگردانی , هزار و یک شب , دگردیسی , اسطوره , افسانه

• قرآن کریم، قم: انتشارات دارالسلام.
• ادبیات ایران در ادبیات جهان، آذر، امیراسماعیل. (1387). تهران: سخن.
• پیکرگردانـی «انسـان ـ حیـوان» و «حیـوان ـ انسـان» در فرهنگ افسـانه های مـردم ایران، انصاری، زهرا و دیگران (1396). پژوهشنامۀ فرهنگی هرمزگان، 2 (13)، صص 92-112.
• تاریخ جادوگری، گلسرخی، ایرج (1377). تهران: علم.
• التسنیم فی تفسیر قرآن الکریم، جوادی آملی، عبدالله (1388). قم: بوستان کتاب.
• دیوان شعر، حافظ شیرازی، شمس الدین (1393) تصحیح قاسم غنی و محمد قزوینی، تهران: شقایق.
• ساختار و تأویل متن، احمدی، بابک (1388). چاپ نهم، تهران: نشر مرکز.
• سبک روایتگری در هزار و یک شب، دری، نجمه؛ خیراندیش، سید مهدی؛ کوثری، الهام (1392). پژوهشنامۀ علوم انسانی، شمارۀ 31، صص 152-172.
• سحر و جادو در داستانهای هزار و یک شب، خدایاری، مصطفی و دهنمکی، زکیه (1395). فصل‌نامۀ علمی تفسیر و تحلیل زبان و ادبیات فارسی (27) 8، صص 123-143.
• شاخه های زرین، فریزر، جرج (1383). ترجمه کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
• شاهنامه، فردوسی، ابوالقاسم، (1388). چاپ شانزدهم، تهران: قطره.
• صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1366). چاپ دوم، تهران: آگاه.
• فرهنگ فارسی، معین، محمد (1373). یک جلدی، تهران: سرایش.
• گذری و نظری در فرهنگ مردم، انجوی شیرازی، ابوالقاسم و ظریفیان، محمود (1371). ج اول، تهران: اسپرک.
• لسان العرب، ابن منظور، محمدبن مکرم (1391). ج ‏3، قم: دار الاسلام.
• مجمع الفصحا، هدایت، رضاقلی‌خان (1382). به کوشش مظاهر مصفا، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
• نقش طلسم و جادو و برخی صنایع غریبه در داستانهای هزار و یک شب، حجت، محمد و مهرابی‌زاده، مهتاب (1392)، نشریه ادب و زبان، (33) 16، صص 86-113.
• هزار و یک شب، طسوجی تبریزی، عبداللطیف (1391)، تهران: فردوس.
• هوموساکر، آگامبن، جورجو (1388). ترجمۀ مراد فرهادپور، مجموعه مقالات قانون و خشونت، تهران: رخداد نو.